Yazılım geliştirmede başarının anahtarı, yalnızca çalışan kod yazmak değil, aynı zamanda bu kodu sürdürülebilir kılmaktır. Temel prensipler, mühendislerin karmaşıklığı yönetmelerine, hataları azaltmalarına ve uzun ömürlü sistemler inşa etmelerine yardımcı olan yol gösterici felsefelerdir. Bu prensipler, sistem mimarisinden en küçük fonksiyonun yazılışına kadar her aşamada kaliteli yazılımın temelini oluşturur. Bu makalede, sürdürülebilir kodun dört ana sütununu inceleyeceğiz.

Sürdürülebilir Kodun Temelleri: DRY ve KISS

Yazılım geliştirme disiplinindeki en önemli rehber ilkelerden ikisi, kod tabanının sağlığını doğrudan etkiler. Bu ilkeler, hem mimari kararlarımızda hem de günlük kod yazım pratiklerimizde merkezi bir rol oynamalıdır.

DRY (Don’t Repeat Yourself – Kendini Tekrarlama)

DRY prensibi, sistem içindeki herhangi bir bilgi parçasının, iş kuralının veya mantığın tek, kesin ve yetkili bir gösterime sahip olması gerektiğini savunur. Tekrarlanan kod blokları, geliştirme sürecini yavaşlatmanın yanı sıra, ciddi bakım sorunlarına da yol açar. Bir iş kuralı üç farklı yerde tekrar yazıldığında, kural değiştiğinde üç ayrı noktanın da güncellenmesi gerekir; bu durum, tutarsızlık ve hata olasılığını katlanarak artırır.

DRY’yi uygulamak, doğru soyutlamaları (abstraction) bulmayı gerektirir. Örneğin, veri doğrulama mantığı, genel amaçlı yardımcı fonksiyonlar (utility functions) veya merkezi bir yapılandırma (configuration) hizmeti oluşturarak kod tekrarlarının önüne geçilir. Başarılı bir DRY uygulaması, sistemin tutarlılığını garanti eder ve hata ayıklamayı kolaylaştırır.

KISS (Keep It Simple, Stupid – Basit Tut, Aptal)

KISS prensibi, bir sistemin veya çözümün gereksiz karmaşıklık içermemesi gerektiğini vurgular. Yazılım mühendisliğinde, basitlik karmaşıklığa tercih edilmelidir. Bir geliştiricinin aşırı mühendislik (over-engineering) yapma eğilimi, genellikle basit bir problemi çok karmaşık desenler veya yapılar kullanarak çözmesine neden olur.

Basitlik, yalnızca kodun ilk yazımını hızlandırmakla kalmaz, aynı zamanda gelecekteki bakım ve hata ayıklama süreçlerinin hızını da belirler. Bir fonksiyon ne kadar az şey yaparsa, o kadar kolay anlaşılır, test edilir ve değiştirilir. KISS, gereksiz soyutlamalardan kaçınmayı ve bir işi en yalın, en anlaşılır yoldan yapmayı teşvik eder. Basit çözümler, genellikle daha az hata barındırır ve sistemin toplam sahip olma maliyetini (TCO) düşürür.

Bağımlılıkların Azaltılması ve Gevşek Bağlanma

DRY ve KISS prensiplerini uygulamanın doğal bir sonucu, sistem bileşenleri arasındaki bağımlılık seviyesini (coupling) minimize etmektir. Yüksek bağımlılık, kodun ‘sıkı bağlanmış’ olduğu anlamına gelir; bu durumda bir bileşendeki değişiklikler, bağımlı olan diğer birçok bileşenin de değiştirilmesini zorunlu kılar.

Neden Bağımlılıkları Azaltmalıyız?

Bağımlılıkların azaltılması, sistemin esnekliğini ve evrim yeteneğini artırır. Bu durum, genellikle “gevşek bağlanma” (loose coupling) olarak adlandırılır. Gevşek bağlanmış bir sistemde:

• Bir bileşen izole edilebilir ve kendi başına değiştirilebilir.
• Hata ayıklama süreci basitleşir, çünkü hatalar belirli bir modül içinde lokalize edilebilir.
• Kodun yeniden kullanımı (reusability) artar.

Bağımlılıkları azaltmak için kullanılan temel teknikler arasında Arayüzler (Interfaces) kullanmak ve Bağımlılık Enjeksiyonu (Dependency Injection – DI) deseni uygulamak bulunur. Bir sınıfın, doğrudan somut bir sınıfı çağırmak yerine, bir arayüz üzerinden bağımlılıklarını kabul etmesi, uygulamanın farklı bölümlerinin birbirinden habersiz çalışmasını sağlar. Bu yöntem, özellikle test edilebilirlik için hayati öneme sahiptir.

Kodun Okunabilirliği ve Test Edilebilirliği

Yazılan kodun kalitesi, büyük ölçüde ne kadar kolay anlaşılabildiği ve güvenilir bir şekilde test edilip edilemediği ile ölçülür. Bu iki özellik, yukarıda bahsedilen tüm temel prensiplerin nihai çıktısıdır.

Okunabilirlik (Readability)

Kodun okunabilirliği, bir projenin uzun vadeli başarısında en sık göz ardı edilen, ancak en kritik faktörlerden biridir. Bir yazılım mühendisi, kodu yazmaktan çok okumak ve anlamak için zaman harcar. Okunabilirliği artırmak için atılacak adımlar şunlardır:

• Anlamlı Adlandırma: Değişken, fonksiyon ve sınıf adları, ne yaptıkları veya neyi temsil ettikleri konusunda net olmalıdır. Örneğin, hesapla() yerine vergiyiHesapla() tercih edilmelidir.
• Kısa Fonksiyonlar: Bir fonksiyonun tek bir sorumluluğu olmalı ve ekrana sığacak kadar kısa tutulmalıdır (Single Responsibility Principle – SRP).
• Tutarlı Biçimlendirme: Tüm ekip üyeleri aynı stil kılavuzuna uymalıdır.

Test Edilebilirlik (Testability)

Test edilebilirlik, kodun dış etkenlerden bağımsız olarak küçük parçalar halinde (birimler halinde) test edilme kolaylığıdır. Test edilebilirlik, gevşek bağlanma ile doğrudan ilişkilidir. Eğer bir sınıfın test edilmesi için tüm veritabanı bağlantısının veya harici bir servisin çalışır durumda olması gerekiyorsa, bu, tasarımın sıkı bağlanmış ve dolayısıyla zor test edilebilir olduğunun işaretidir.

DRY, KISS ve düşük bağımlılık prensiplerini uygulayan bir mimari, doğal olarak daha yüksek test edilebilirliğe sahiptir. Özellikle bağımlılık enjeksiyonu kullanımı, birim testleri sırasında gerçek bağımlılıkları taklit eden “sahte” (mock) nesnelerin kullanılmasını mümkün kılar, böylece testler daha hızlı ve güvenilir hale gelir.

Temel prensipler, sadece teknik kurallar değil, aynı zamanda yazılım mühendisliği disiplininin temelini oluşturan zihniyetlerdir. DRY, KISS, gevşek bağımlılık ve yüksek okunabilirlik hedeflenerek yazılan kod, zamanla değişime daha dirençli olur ve toplam sahip olma maliyetini (TCO) düşürür. Bu ilkeleri uygulamak, hem bireysel projelerin kalitesini yükseltir hem de tüm geliştirme ekibinin verimliliğini maksimize eder. Sürekli iyileştirme ve bu prensiplere uyum, uzun ömürlü yazılım sistemlerinin garantisidir.